चित्रकाराचे भूत

 💀चित्रकाराचे भूत 💀

          पाचगणी हे महाराष्ट्रातील सुप्रसिद्ध शैक्षणिक केन्द्र आहे. पण आज जी पाचगणीची खरी प्रगती ? दिसत आहे ती खूप हळूहळू झाली आहे. उदा . पाण्याची सोय . ब्रिटीशांनी ज्यावेळी येथे शाळा बांधल्या , विद्यार्थी आणि पर्यटकांचे येण्याचे प्रमाण वाढू लागले तसतसे पाण्याचे संकटदेखील मोठे होत गेले . चाळीस पन्नासवर्षांपूर्वी पाचगणीत पाण्यासाठी फक्त विहिरींचाच वापर व्हायचा . गावात आणि खाजगी बंगल्यामध्ये आजही काहीजण विहिरीचे पाणी वापरतात पण त्यावेळी विहिरीनां दुसरा पर्यायच नव्हता . लाल दगडांमध्ये बांधलेल्या या विहिरींचे पाणी आयर्नयुक्त आणि चवदार असल्याने सर्वानां ते आवडायचे. धोमधरणाची निर्मिती झाली आणि नंतर धोमधरणाचे पाणी पाचगणीला येवू लागले . सिडने पाईंटच्या तळमाळ्याजवळ पंपींग स्टेशन बांधले होते . तेथून पाणी टेबललॅन्डच्या पायऱ्याजवळच्या टाकीत येई व नंतर शुद्धीकरण होऊन संपूर्ण गावाला नळाने पाणीपुरवठा होई . पण हे सगळे प्रकार विजेच्या पुरवठ्यावर अवलंबून असायचे . कधी कधी वीजपुरवठा नसला की पाण्याचा तुटवठा व्हायचा व स्थानिक रहिवाशानां परत विहिरीवरुन पिण्याचे पाणी आणायला लागायचे व कपडे धुवायला टेबललॅन्डचे तळे किंवा गावविहीरीवर जावे लागत असे . (आता पाचगणीला महाबळेश्वरच्या वेण्णा लेक मधून पाणी पुरवठा होतो.)

                माझ्या लहानपणी मोठे कुटूंब असल्याने कपडे धुण्यासाठी सगळे बहिणभाऊ गावविहिरीवर जायचो . तेथे भरपूर हुंदडायला मिळायचे म्हणून मदत करण्याचा , अभ्यास करण्याचा बहाणा करून कपड्यांच्या बादल्या घेऊन विहिरीवर जाणे हा माझा आवडता कार्यक्रम असायचा . एका रविवारी मी गावविहिरीच्या परिसरात दप्तर घेऊन मनसोक्त टाईमपास करत होतो.

            गावविहारीचा पूर्वेकडेचा रस्ता चालत गेलो की रेशीम केन्द्र व ओक्स हायस्कूल लागायचे . या ओक्स हायस्कूलच्या बाजूचा रस्ता जरा मस्त वाटला म्हणून मी सहज चालत गेलो तर तेथे एक पत्र्याचे शेड मारलेले होते . आणि त्यामध्ये लोखंडी बारचे चौकोनी पिलर्स उभे केले होते . 

          त्या ठिकाणी मी पहिल्यांदाच जात होतो . ठिकाण स्मशानभूमीचे आहे हे लहान असल्यामूळे त्यावेळी मला माहीतच नव्हते . मी तेथे गेल्यावर मंत्रमुग्धच झालो . कारण त्या ठिकाणावरून समोर कमळगड , मांढरदेवीचा डोंगर व अफलातून दिसणारे कृष्णा व्हॅलीचे विहंगम दृश्य दिसत होते . त्या डोंगरावर नुकतीच पूर्वेकडचे सकाळची कोवळी उन्हे पडल्यामुळे डोंगराच्या रांगा व त्यावरील चढउतार , डोंगरांच्या सावल्या , घड्या ,पाण्यात पडलेली प्रतिबिंबे . छोटी छोटी घरे , भाताची हिरवीगार शेती त्यातच चिखली व बारा वाड्यांचे खोरे , ती छोटी घरे पाहून मी परदेशातील स्वित्झर्लंडचा देखावा पाहतोय असे मला वाटू लागले व मी मनाने पूर्णपणे भारावूनच गेलो . हे दृश्य आपण चित्तारायलाच पाहिजे असे मला खूप मनातूनच वाटू लागले . पाठीवरचे दफ्तर बाजूला ठेऊन त्यातील चित्रकलेची वही काढून त्या स्मशानभूमीच्या जाळण्याच्या लोखंडी चौकानावर बसून  पेन्सीलने चित्र काढण्याच्या कृतीत आणि त्या शांत वातावरणात मी इतका तल्लिन झालो की माझे दोन तास कसे गेले ते मला कळलेच नाहीत . 

            माझी चित्रसाधना अचानक झालेल्या नानांच्या आरडाओरड्यांमुळे भंग पावली . मी पाचगणीत एस.टी.स्टॅन्ड समोर जेथे राहायचो त्या इमारतीच्यावर लिंगाण्णा (नाना) पोतघंटे राहायचे , त्यांच्या एकत्र कुटुंबाचा शाळेचे कपडे धुण्याचा , इस्त्रीचा  ' दिपक ड्रायक्लिनर्स ' नावाचा व्यावसाय होता . पाण्याचा तुटवडा असल्याने ते स्मशानभूमीच्या डाव्या बाजूला असलेल्या एका जिवंत झऱ्याच्या घाटावर नेहमी कपडे धुवायला यायचे .मला स्मशानभुमीत चित्र काढताना पाहून ते आश्चर्यचकीत झाले व घाबरले देखील  त्यांच्या आरडाओरड्यामूळे मी तेथून पळ काढला व उशीरा घरी पोहचलो .

            नानांनी घरी आईला तुमचा मुलगा मसणवट्यात चित्र काढत बसला होता ही घटना सांगितली आणि त्यामूळे सगळे वातावरण तंग झाले . अशा या तंग वातावरणात मी घराच्या पाठीमागच्या दरवाजातून हळुवारपणे घुसत असतानाच माझे जंगी स्वागत झाले . माझी आई अशिक्षित व अडाणी होती . ती मनातून खूप घाबरली होती ,तीला पक्की खात्री झाली होती की कोणत्या तरी चित्रकाराच्या भूताने मला धरले असणार . ते भूत माझ्या अंगात घुसल्यामूळेच मी सतत भटकत सारखी सारखी  चित्र काढत असतो . त्यामूळे आईने घरात दरवाजात प्रवेश करण्यापूर्वीच थांबवले आणि मग माझ्या चेहर्‍यावरून भाकरीचा तुकडा ,मीठ , मोहरी, मिरच्या ओवाळून ईश्वराला मोठ्याने साकडे घातले की इडापीडा टळो आणि चित्रकार भूताच्या तावडीतून माझ्या लेकाची सुटका होवो . 

           पण माझ्यावर काही फरक पडलाच नाही . या उलट दिवसेंदिवस वेळ मिळेल तसे कृष्णा व्हॅली , पांडवगड , कमळगड , नवरानवरीच्या डोंगरांच्या रांगा, चमकणारे धोम धरणाचे पाणी , यांची चित्रे काढण्याचे माझे प्रमाण वाढले . तासनतास त्या प्रदेशाची चित्रे काढणे त्या परिसरात फिरणे हा माझा आजही आवडीचा छंद आहे . एकंदर आईच्या दृष्टीने चित्रकाराच्या भूताने मला आंतरबाह्य पछाडलेले होते , झपाटले होते .

              एकदा मात्र मोठ्ठीच गंमत झाली . ती कायम लक्षात राहण्याजोगी आहे म्हणून आज तुमच्याशी शेअर करतोय . पाचगणीत आर्ट गॅलरी करण्याचा माझा उद्देश होता ,  त्या गॅलरीच्या दरवर्षी जागा बदलत असल्यामूळे  मी वेळोवेळी त्यात अपयशी ठरलो .सन २००० साली मी खूपच निराश झालो होतो कारण माझ्या  आयुष्याची वाताहात झाली होती. मोठी आर्थिक कुचंबणा झाली व नाईलाजाने मला पाचगणीच्या बिलिमोरीया  शाळेत कलाशिक्षकाची नोकरी पत्कारावी लागली. शाळेत शिकवत असलो तरी चित्रकाराचे भूत डोक्यातून जात नव्हतेच .बिलिमोरीया स्कूलचे लोकेशन  टेबललॅन्डच्या पायथ्याशी व सिडनेपॉईंटच्या (सध्याचे रविन हॉटेल )जवळ असल्याने मी जमेल तशी तेथून दिसणाऱ्या कृष्णा व्हॅलीची , शाळेच्या परिसराची , शाळेची मुख्य इमारत , डायनिंग हॉलची इमारत , प्राचार्यांचे , शाळेच्या मालकांचे निवासस्थान , रस्त्यांच्या वडांच्या झाडाची चित्रे रेखाटने सतत करत असायचो . 

              एकदा बॉम्बे आर्ट सोसायटीच्या प्रदर्शनाचा एक कॅटलॉग पोस्टाने आला होता. त्यात एका चित्राला जलरंगाचे पारितोषक मिळाले होते . त्या चित्रात रस्त्याच्या बाजूला एक खांबावरचा दिवा प्रकाशित होऊन छान पिवळा प्रकाश सर्वत्र पडला होता व त्या प्रकाशात इमारत , झाडे , माणसे खुपच छान दिसत होती .ते चित्र मला मनापासून खूपच आवडले . मग आपणही असे काही तरी रात्रीचा खांबावरून सुंदर पिवळा प्रकाश व सावल्या पडलेल्या आहेत , हा विषय घेऊन जबरदस्त ' नाईटस्केप ' करायचेच हा मी पक्का निर्धार केला व मग स्पॉटची पहाणी करत मी रात्रीचा फिरायला लागलो . त्यावेळी मी शाळेच्याच परिसरातच राहत होतो .अगदी कसून पहाणी केल्यानंतर माझ्या हे लक्षात आले की बिलीमोरिया शाळेच्या प्रवेश करण्याच्या मुख्य रस्त्यालगत असा  म्युनिसिपालीटीचाच एक उंच खांब आहे . तेथुन झाडांच्या रस्त्यावर पडलेल्या पिवळ्या प्रकाशामुळे छान सावल्या पडतात व तो परिसर चित्रित करण्याजोगा आहे. म्हणून मी त्याचा अभ्यास सुरु केला . रात्रीच्या ११ वाजल्यानंतर थोडा उशीरा गेलो तर गाड्यांची व माणसांची गर्दी देखील खूप कमी असते व निवांतपणे चित्र पुर्ण करता येईल हे माझ्या लक्षात आले .

             एक दिवस ठरवून माझे चित्रकलेचे स्टॅन्ड ( ईझल ) , बसण्याची फोल्डींगची छोटी खुर्ची , कोणी ओळखू नये म्हणून डोक्यावर टोपी . व रंगकामाचे इतर सर्व साहित्य सॅकमध्ये घेऊन मी रात्रीच्या ११ वाजता मेनरोड वर रस्त्याच्या बाजूला निवांत बसलो व रेखाटनास सुरुवात केली . माझ्या डोक्यात फक्त हा रात्रीचा लाईट चित्रात कसा आणता येईल ? या विचारात मी चित्रकामात गुंग झालो होतो .

             पाचगणी हे मुख्य शहर आहे व त्याच्या आजूबाजूला दांडेघर , आंब्रळ , खिंगर ,  भिलार , राजपूरी , तायघाट अशी छोटीमोठी खेडेगाव आहेत . त्याठिकाणावरून दिवसभर दुकानात , हॉटेलात कामे करून परत त्यांच्या गावाला परतणारा मोठा कामगार व व्यापारीवर्ग आहे . आजही काही कामगार दांडेघर गावाकडे उशीरा निघाले होते. त्यातले काही कामगार थोडी फार नशापाणी करून जाणारेही असतात .

              इकडे माझे  ११ वाजता सुरु झालेले चित्रकाम १२ वाजेपर्यंत रंगात आले होते . मी पुर्ण स्वतःला देहभान विसरून चित्रात मग्न झालो होतो.आणि अचानक समोरून येणाऱ्या दांडेघरच्या दोन माणसांचा मोठा आरडाओरडा ऐकू आला . 

भूत , भूत ,चित्रकाराचे भूत ......... चित्रकाराचे भूत . . . . . . .असे घाबरून ओरडत ते माघारी पळू लागले हातातल्या पिशव्या सांभाळण्याचेही त्यानां भान राहीले नाही आणि ते वेगाने परत आल्या दिशेने पळू लागले म्हणून त्यांच्या पाठीमागे येणारे आणखी एकदोन जण घाबरून तेही पळू लागले . 

            त्यानां असे पळताना पाहून मीही घाबरलो . कारण मला ओळखले तर शाळेत बोंबाबोंब होईल व मला जाब विचारला तर रात्रीची चित्रे काढतो म्हणून कदाचित नोकरी देखील जाईल या विचाराने  पटापट सामान आवरून मी रस्त्याच्या एका मोठ्या वडाच्या पाठीमागे जाऊन लपून बसलो .दांडेघरची ही माणसे आता  राम राम राम राम राम राम राम असे मोठ्यानेच म्हणत  म्हणत हळूहळू , दमादमाने सावधपणे येत होती . आणि बघतात तर तेथे कोणीच दिसेना . त्यातला एक प्यायलेलाच होता. तो छाती ठोकुन आत्मविश्वासाने सर्वानां सांगत होता.

म्या इथंच बघितला ते भूत , मोठ्ठी टोपी घातली होती .

दुसरा त्यात भर घालून म्हणाला

इंग्रजाचे होतं ते भूत .

नाय ,अरं ही पारशांची शाळा होती , म्हंजी भूत पारसीच असणार .

अरं पारसी चित्रकाराचे भूत म्हंजी जालीम , डेंजर असणार . लई कटकटी असत्यात पारशी लोकं , म्हंजी भूत भी कटकटी असलं तर सोडणार नाय आपल्या मागंसुद्धा लई कटकट  लागंल . एकाने असा अनुभव सांगितला . 

मग एका सुरात सर्वजण राम राम राम राम राम राम राम राम राम असं मोठ्याने ओरडत त्यांनी जकात नाका पार केला व मी देखील झाडामागे अंधारात रोखून धरलेला श्वास सोडला . नंतर काही माझी चित्र पूर्ण करण्याची मानसिकता राहीली नाही . सगळा मूडच गेला आणि मी शाळेत परतलो . 

           दुसऱ्या दिवशी त्यातला एक जण शाळेत येऊन इतरानां व मला सांगू लागला , की रात्री रस्त्यावर चित्रकाराचे भूत पाहीले . असा बसला होता न तसा बसला होता यापुढे सावध रहा असा सल्ला देखील त्याने दिला . मी देखील हसत हसत त्याच्याकडे दुर्लक्ष केले . त्यादिवसापासून आता मी रात्रीची चित्रे काढतो पण घरात बसूनच . रात्री चित्र काढायला कधी बाहेर जात नाही . पण एक चांगला विषय चित्रित करायचा राहीला याचे शल्य मनात मात्र राहूनच गेले .

            आज मागचा विचार करताना जाणवते हे चित्रकाराचे भूत अजब असते . त्याने एकदा पकडले की ते कधीही आपल्याला सोडत नाही . आजही डोंगररांगा , शेताची हिरवळ ,समुद्र , बोटी , झाडे , इमारती  , टेबललॅन्डची पठारे , वाईची मंदीरे , घाट, महाबळेश्वरचे  सृष्टीसौंदर्य पाहीले की  मनात परत परत चित्रे काढण्याची उर्मी नव्याने दाटून येते व आपण चित्रवेडाने पछाडलेलो आहोत याची पुन्हा खात्री होते . या  चित्रकाराच्या भूताने आपल्याला पछाडल्यामूळे , झपाटल्यामूळे कितीतरी असामान्य कलाकृती आपल्या हातून घडून गेल्या . कितीतरी मोठी माणसे 

अनपेक्षितपणे आपल्या जीवनात आली . आपली आर्थिक परिस्थिती पार बदलून गेली . चित्रकाराच्या भूतामूळे आपले जीवनच पालटले .आपण आपल्या कलेने वेडे झाल्याशिवाय जग आपल्याला शहाणे म्हणत नाही हेच खरे .

           आपण कोणत्याही क्षेत्रात असलो उदा .  लेखन , चित्रकला , शिल्पकला , खेळ, गायन, वादन, संगीत , नाट्य , नृत्य ,चित्रपट , शिक्षण , वकील , इंजिनियर्स , डॉक्टर ,सरकारी किंवा खाजगी नोकरीत असो वा व्यापारी क्षेत्रात असो .आपण कार्य करत असलेल्या त्या त्या क्षेत्रात स्वतःला झोकून पूर्णपणे आंतरबाह्य झपाटलो , पछाडलो ते काम मनापासून आनंदाने उत्साहाने पूर्ण करण्याची प्रक्रिया एन्जॉय करायला शिकलो ,त्यातून सर्वानां आनंद द्यायला शिकलो तर सर्वांना यश हे १००% नक्की मिळणारच . म्हणून कलेतील सर्वानांच त्या त्या विषयातील भूताने पछाडलेच पाहीजे असे मला वाटते .

करोनाच्या या महामारीच्या बिकट संकटातून बाहेर पडून परत नव्याने सर्वानां सुरुवात करता यावी ,  सुयश मिळावे ही सदीच्छा ! 

येणारे वर्ष आनंदाचे , भरभराटीचे  , वैभवाचे , आरोग्यदायक ,नवनिर्मितीचे, सुखसमृद्धीचे मंगलमय यावे ,

यासाठी सर्व क्षेत्रातील ,सर्व जणानां नववर्षाच्या खूप खूप अनंत शुभेच्छा !

💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐

🌈🌈🌈🌈🌈🌈🌈🌈🌈🌈🌈

सुनील काळे

9423966486